Çocuğunuzun Psikolojik Sağlamlığını Güçlendirmek İçin Neler Yapabilirsiniz?

25.10.2024

Çocuğunuzun Psikolojik Sağlamlığını Güçlendirmek İçin Neler Yapabilirsiniz?

Birçok ebeveyn, çocuklarını zor durumlardan ve potansiyel travmaya neden olabilecek her şeyden korumak için içgüdüsel bir dürtüye sahiptir. Öte yandan, günümüz koşullarında her şeyin yolunda olduğunu düşündüğümüz bir anda bile, kontrolümüz dışında gelişen stresli bir yaşam olayıyla karşılaşmak kaçınılmazdır. Gündelik akışı sekteye uğratıp stres yükünü artırabilen olayların yanı sıra, aile ve ilişki sorunları, zorlu yaşam deneyimleri, travma yaşantıları veya ciddi sağlık sorunları gibi tehdit altında hissettiğimiz durumlarla da karşılaşabiliriz. Peki böyle durumlarla karşılaştığımızda kendimizi ve çocuklarımızı nasıl destekleyeceğiz? Başımıza gelenlere uyum sağlayıp hayatı olağan akışında kabul edebilmek, mevcut durumu güzelleştirebilmek bahsedildiği kadar kolay mıdır? Bu soruların yanıtlarını aradığımızda "Psikolojik Sağlamlık ve Rezilyans" kavramıyla tanışıyoruz.

Psikolojik sağlamlık kavramının temeli, her olayın herkes için aynı zorluk derecesine sahip olmaması ve insanların aynı olay karşısında verdikleri tepkilerin farklılık göstermesine dayanır. Psikolojik sağlamlık, bireyi akademik ve kişisel başarıya götürebilen; engelleri aşmayı, değişime uyum sağlamayı, içinde bulunulan duruma göre esneyebilmeyi sağlayan kritik bir beceridir.  Psikolojik sağlamlığın güçlü olması; acı çekmemek, deneyimi reddetmek ve kolaylıkla yoluna devam etmek demek değildir. Aksine, duygulara sahip çıkmak, çaba göstermek ve bu çaba neticesinde var olan güçleri pekiştirmek anlamına gelir. Bireyin pratik ettikçe yaşam boyu geliştirilebileceği bir beceridir. Bunun için mümkün olduğunca erken yaşta çocukları psikolojik sağlamlık kavramıyla tanıştırmalıyız.

Hayatımız planladığımız gibi gitmediğinde müdahale etme isteği duyarız. Çocuklarımızın zorlandığı durumlarda ise sürece dahil olup işleri onlar için kolaylaştırmak isteriz. Oysa günlük stres faktörleri çocukların psikolojik sağlamlıklarını test etmek, onları hayata hazırlamak için bir fırsat sunar. Çocukların kontrol edebileceği durumlarda izleyici rolde kalabilmek, yardım istediğinde orada bulunabilmek, yalnız ve çaresiz hissetmesine engel olup psikolojik büyümesine destek olmamız anlamına gelir.

Gözlem yaparak, model alarak öğrenen çocuk için yetişkin figürlerin psikolojik sağlamlığı da bir o kadar önem taşır. Etkileşimde olduğu yetişkinlerin olayları karşılama biçimi, nasıl baş ettiği, geliştirdiği çözüm yolları çocuk için örnek teşkil eder. Psikolojik sağlamlıkla ilgili araştırmalar, bu beceriyi hayatına entegre edebilmiş bireylerle ilgili bazı ortak kişilik özelliklerinden ve sahip oldukları güçlü yönlerinden bahseder. O zaman yetişkinler olarak maskeyi önce kendimize takalım ve yapabileceklerinizi gözden geçirelim:

• Sağlam, anlamlı ve doyurucu ilişkiler ağına sahip olun.
• Sosyal destek sisteminizin farkında olarak gerektiğinde yardım isteyin.
• Olumlu dil kullanın.
• Yaşama karşı umut düzeyinizi yüksek tutun.
• Kendinizi olduğunuz haliyle kabul edip, olumlu benlik algınızı güçlendirin.
• Kontrol edebileceğiniz durumlar için sorumluluk alın
• Duygularınızı kabul edin, dile getirmekten çekinmeyin.
• Hayatınızda mizaha başvurun.
• Keyif aldığınız aktivitelerinizi rutininizin bir parçası haline getirin
• Bedeni ve ruhu beslemeye yönelik bilinçli çaba gösterin.

Psikolojik sağlamlığı güçlendirmek için sinir sistemimizi düzenleyebilmemiz gereklidir. Stres karşısında uyarılmışlık seviyemiz yükseldikçe mevcut kaynaklarımızı da kullanamaz hale geliriz. Bu yüzden zorlu yaşam olaylarıyla karşılaşmayı beklemeden, ruhsal bağışıklığımızı artırmanın yollarını bulmamız, stresli dönemlerimizde kendimize bakım vermemizi kolaylaştırır.

Çocuğunuzun Psikolojik Sağlamlığını Güçlendirmek İçin Neler Yapabilirsiniz?

• Güvende hissetmesine yardımcı olun: Çocukların kendilerine güvenmeleri ve olumlu benlik algısına sahip olmaları için önce güvende olduklarını hissetmeleri gerekir. Duygusal olarak desteklenip, koşulsuz sevildiğini hissetmek ebeveynle kurulan bağı güçlendirip psikolojik sağlamlığı destekler.
• Duygularını açabilecekleri ortamı sunun: Çocuk, duygularını dile getirebilmek için önce kabul edildiğini bilmek ister. Zorlayıcı duygular hissettiğinde görmezden gelinmesi, aşamadığı duygularına karşı bıkkınlık hissedildiğini fark etmesi bir zaman sonra çocuğun kendisini açmasına engel olur. O gün iyi bir ilişki kuramayacağınızı fark ettiğinizde bir adım geride durabilirsiniz.
• Sevgi ifadelerine ve temasa yer verin: Her yaş döneminin gelişim özelliklerine göre ve çocukların koyduğu sınırlara saygı duyarak sevginizi göstermekten çekinmeyin. Güçlü ve anlamlı bağların temeli ailede atılır. Sağlam arkadaşlıklar, süregiden uzun dostluklar için sevebilme ve sevgi verebilme kapasitelerini genişletebilirsiniz.
• Hatalarına fırsat verin: Onarım için hata gereklidir. Yanlış seçimler yapmak sorumluluk almalarına, deneyim edinmelerine fırsat sağlar. Kontrol duygularının gelişmesi için yaşamda pay sahibi olduklarını görmeleri gerekir. Hatanın varlığını konuşmak, deneyimini dinlemek, yanlış olanın seçimi ya da davranışı olduğunu fark ettirmek gereklidir. Böyle zamanlarda eleştiri getirdiğinizde bu eleştirinin onun varoluşuna, olduğu kişiye değil davranışa yönelik olduğunu hissettirin.
• Halihazırda iyi yapabildiği durumları vurgulayın: Çocuklar güçlü yanlarının olduğunu tek başına keşfedemeyebilirler. Yetenekli olduğu, başarı gösterdiği alanlarda geribildirime ihtiyaç duyarlar. Takdir edildikçe güçlenirler ve kendilerini yönelik olumlu bir algı geliştirirler. Övgülerinizin duruma uygun ve gerçekçi olmasına özen gösterebilirsiniz.
• Keyif aldığı aktiviteleri ve rutinlerini destekleyin: Rutin denilince akla sıkıcı bir akış gelebilir. Oysa rutinler psikolojik sağlamlığımızı korumada en önemli faktörlerden biridir. Bilinenin aksine rutinler keyifli anları da zorlu anları da kapsayan geniş bir yelpazedir. İşler yolunda gitmediğinde, baş etme becerilerimiz yetersiz kaldığında, mutsuz hissettiğimizde bile rutinler canlandırıcı etkiye sahiptir. Aynı saatte uyanmak, her gün o yatağı toplamak, yapmak zorunda olup sıkılarak tamamladığımız işler ve keyif aldığımız aktiviteler de dahil olmak üzere hepsi bir bütündür. Rutinlerin varlığı yaşamın devam ettiğinin kanıtıdır.

Evde Etkinlik Önerileri:

Başarı Kavanozu:

Kendisiyle gurur duyduğu, ilk kez deneme cesareti gösterdiği durumları yazıp resmederek kavanozuna eklesin. Mümkünse günlük olarak bunu yapmasına teşvik edin.

Nefes Egzersizleri:

Sakin zamanlarda ebeveyn çocuk aktivitesi olarak nefes egzersizlerinden faydalanabilirsiniz. Duyguları düzenlemeye, dikkati bedene yoğunlaştırarak zihinsel olarak rahatlayabilmeye fırsat sağlayan nefes egzersizleri, düzenli pratik edilmesi halinde stresli durumlarla karşılaşıldığında doğal bir baş etme yöntemi haline gelir.

Şükran Günlüğü / Mutluluk Kitapçığı:

Küçük bir defter edinerek başlayabilirsiniz. Çocuğun defteri kişiselleştirmesi, kendine ait bir paylaşım alanı olarak görmesine yardımcı olur. Mantığı günlük tutmaya benzese de bu defterde yalnızca mutlu ve memnun eden olaylara yer veriliyor. Olumlu bakış açısı geliştirmesine, çok zor geçen bir günün ardından bile keyif alabildiği durumları keşfetmesine, yazım dilinde olumlu vurgusu olacağı için olumlu dil kullanımına katkısı olacaktır.

ide okullarında Psikolojik Sağlamlığı Geliştirmek İçin Neler Yapıyoruz?

• Öğrencilerimizin zorlandıkları durumları onları bakış açısına ve gelişim dönemlerine göre ele alıyoruz.
• Zorlu yaşam olaylarına duyarlı bir okul iklimi oluşturuyoruz.
• Sınıf rehberlik derslerinde, bireysel ve küçük grup görüşmelerinde psikolojik sağlamlığı güçlendiren aktivitelerden faydalanıyoruz.
• Farklı bakış açıları geliştirmelerine, var olan durumda göremedikleri alternatifleri fark etmelerine destek oluyoruz.
• Emek verdikleri uğraşlarına ‘’yeterince iyi’’ diyebilmeleri yönünde teşvik ediyor, özyeterlilik duygularının gelişmesini önemsiyoruz.
• Özgeci, yardım sağlayan faaliyetler içinde bulunarak yaşama anlam katmalarına destek veriyoruz.

Psikolojik Sağlamlıkla İlgili Kaynak Önerileri

Kitaplar

• Rick Hanson // Rezilyans Sihirli Orman  
• Şirin Seçkin-Dr. Alper Hasanoğlu // Çocukta Rezilyans
• Dr. Ayşe Bilge Selçuk // Psikolojik Sağlamlılık
• Caren Baruch-Feldman, Rebecca Comizio // Çocuklar için Psikolojik Sağlamlık ÇalışmaKitabı
• Susan David // Duygusal Çeviklik
• Zümra Atalay // Zorlayıcı Duygu ve Durumlarla Yaşayabilme Sanatı
• Eline Snel // Bir Kurbağa Gibi Sakin ve Dikkatli
• Eline Snel // Ergenlik Döneminde Farkındalık

Kutu Oyunları

• Duygu Ormanı
• Luna’nın Parkı
• Zorbasavar
• Öfke Kasırgası

ide okulları
Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü

Kaynakça

National Scientific Council on the Developing Child (2015). Supportive Relationships and Active Skill-Building Strengthen the Foundations of Resilience: Working Paper No. 13. www.developingchild.harvard.edu sitesinden alındı.

American Psychological Association. (2020, June 1). Resilience for teens: 10 tips to build skills on bouncing back from rough times. https://www.apa.org/topics/resilience/bounce-teens

Selçuk, A. B. (2023). Psikolojik sağlamlık. Kronik Kitap.